UPRAVNO-PROCESNA I DRUGI SLIČNI OBLICI ZAŠTITE PRAVA NA PRISTUP INFORMACIJAMA U KOMPARATIVNOM PRAVU

Apstrakt

Potraga za novim i efkasnijim oblicima kontrole javne uprave, odnosno organa javne vlasti uopšte, dovela je, sredinom 60-tih godina 20. veka do nastanka jednog novog prava građana, koji pojedini autori možda i sa pravom nazivaju fundamentalnim – prava na slobodan pristup informacijama (SPI). Ovo pravo se za poslednjih pedeset godina brzo proširilo na sve kontinente, te danas više od 100 zemalja sveta posebnim zakonima bliže uređuju način njegovog ostvarivanja i zaštitu. U ovom radu izvršena je komparativna analiza upravno-procesne i drugih sličnih oblika zaštite prava na pristup informacijama u 19 zemalja. Istraživanje otkriva da se uporednim zakonodavstvima mogu prepoznati više različitih modela njegove zaštite. Jedan broj zemalja istrajava na tradicionalnom modelu upravno-procesne zaštite i kada je reč o ovom pravu. Međutim, kako afrmacijom ovog prava građani postaju „četvrta vlast“ koja neposredno kontroliše rad državnih organa, vremenom su nastali i novi modeli koji se razlikuje od pomenutog tradicionalnog. To je ponajpre model u kome učestvuje nezavistan i samostalan kontrolni organ sa imperativnim ovlašćenjima u procesu upravno-pravne, i sud, u postupku upravno-sudske zaštite. Još jedan model koji je u svetu manje prihvaćen i koji se u praksi nije pokazao i dokazao je onaj u kome kontrolu vrše nezavisni organi ali sa „ombudsmanskim“ a ne imperativnim ovlašćenjima. Pojedine zemlje imaju i „atipičan“ pristup u zaštiti ovog prava, u kome nema upravne instancione kontrole, već postoji samo sudska zaštita. Model zaštite preko nezavisnog kontrolnog organa sa imperativnim ovlašćenjima pokazao je najbolje rezultate i danas se sve više širi. Njega su preuzele ne samo zemlje u tranziciji već i pojedine razvijene zapadne demokratije.